Elbląg często omijany jest przez turystów jadących z Warszawy do Trójmiasta, a szkoda! W kilka minut od zjazdu z trasy S7 trafia się do miasta z portową tradycją, ładnie odtworzoną starówką w modnym dziś stylu retrowersji i najsłynniejszym w Polsce Kanałem Elbląskim, gdzie statki korzystają z pochylni zamiast śluz. W zasięgu spaceru znajdują się zabytki Hanzy, nowoczesne muzea, a tuż za centrum – lasy Wysoczyzny Elbląskiej i brzegi Zalewu Wiślanego. To zestaw atrakcji, który spokojnie zapełni cały weekend!
Rys historyczny i położenie
Miasto założyli Krzyżacy w 1237 r., ale już sto lat później Elbląg był bardzo znaczącym ogniwem Hanzy, konkurującym z Gdańskiem o handel bursztynem i zbożem. W czasach Rzeczypospolitej stał się kluczowym portem królewskim, a po rozbiorach – pruskim centrum przemysłowym. To tu Ferdinand Schichau produkował parowce i turbiny eksportowane na cały świat. II wojna światowa obróciła ponad 80 % starówki w gruzy. Zamiast wiernej rekonstrukcji, powojenny Elbląg postawił na „kreatywną odbudowę” – zachował historyczny układ ulic, ale pozwolił architektom łączyć ceglane gzymsy z nowoczesnymi materiałami. Dzięki temu dziś spacerujemy po mieście, które jednocześnie przypomina hanzeatycką przeszłość, ale nie stroni też od współczesnych akcentów.
Elbląg leży u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego, 60 km na zachód od Gdańska. Od północy otacza go płaska depresja Żuław Wiślanych (najniższy punkt –1,8 m p.p.m.), a od południa – falista, zalesiona Wysoczyzna Elbląska sięgająca 140 m n.p.m. Ta wyjątkowa sceneria łączy równinną krainę polderów z panoramicznymi klifami wyniesionymi ponad taflę Zalewu.
Jak dotrzeć do Elbląga?
Samochodem
- Z Gdańska: autostradą A1 do węzła Rusocin, dalej ekspresową S7 (ok. 50 min).
- Z Warszawy: trasą S7 (ok. 315 km). Dystans można pokonać w nieco ponad 3 h przy umiarkowanym ruchu.
- Z Olsztyna: DK 16 i DK 7 – 90 km, ok. 1 h 20 min.
Pociągiem
Dworzec Elbląg Główny obsługuje bezpośrednie pociągi PKP IC z Warszawy, Krakowa, Katowic, Szczecina i Trójmiasta. Na starówkę dojdziecie stąd pieszo w 20 min lub tramwajem nr 1.
Autobusem
Przewoźnicy regionalni kursują regularnie z Olsztyna, Torunia i Łodzi. Dworzec autobusowy zintegrowano z kolejowym.
Łodzią
Od maja do września kursują statki pasażerskie z Krynicy Morskiej i Tolkmicka (1‑, 2‑ lub 3‑godzinne rejsy po Zalewie).
Główne atrakcje turystyczne
1. Brama Targowa i Stary Rynek
Gotycka Brama Targowa z XIV w. to jedyny w pełni zachowany fragment średniowiecznych fortyfikacji. Warto wspiąć się krętymi schodami na taras widokowy – z wysokości 26 m doskonale widać ceglane spichlerze, katedrę i dachy pobliskich kamienic. Po zejściu czeka Stary Rynek: zgrabny „miks” odbudowanych fasad, nowoczesnych witryn i ogródków kawiarnianych. Najbardziej przyciąga oczy Ratusz Staromiejski, stylizowany na renesans.
2. Katedra św. Mikołaja
Jej 97‑metrową wieżę widać z każdej strony miasta. W środku gotyckie filary kontrastują z barokowymi ołtarzami bocznymi i manierystycznymi epitafiami kupców hanzeatyckich. Godzinny koncert w ramach Międzynarodowych Dni Muzyki Organowej to elbląski „must have” – potężny dźwięk 52 głosów organowych jest niesamowity!
3. Kanał Elbląski i „rejs po trawie”
Arcydzieło inżyniera Steenke z 1860 r. łączy Elbląg z Ostródą i Iławą. Pięć pochylni (Buczyniec, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny) umożliwia statkom pokonanie 99 m różnicy poziomów. Najkrótszy rejs turystyczny (Elbląg → Buczyniec) trwa 2 h 45 min: najpierw klasyczna żegluga kanałowa, potem wjazd na wózek, jazda po szynach przez łąkę, zjazd do wody i dalsza żegluga. Informacja dla rodzin z dziećmi – dzieci dostają drewniane „przepustki” stylizowane na bilety z XIX w. 😊
4. Galeria EL – kościół sztuki współczesnej
Dawny kościół dominikanów (XIV w.) zamieniono w latach 60. na galerię. 20‑metrowe nawy goszczą metalowe rzeźby i świetlne instalacje. Artyści grają kontrastem: stalowe sześciany zawieszone w gotyckich łukach robią ogromne wrażenie, szczególnie wieczorem, gdy podświetlenie zmienia cegłę w tło teatralnej sceny.
5. Park Bażantarnia
Elbląski „las miejski” leży 3 km od centrum. Układ kilkunastu ścieżek liczy łącznie 30 km – najpopularniejsze to niebieski „Szlak Wiewiórki” (3 km) oraz czerwony „Szlak Kopernika” (10 km, kilka solidnych podbiegów).
Mało znane smaczki
- Most Wysoki (zwodzony) otwierany jest ręcznie przy pomocy przekładni z 1905 r.
- Stocznia „Zamech” – modernistyczne osiedle robotnicze i mural 50‑metrowej turbiny parowej, stanowi ciekawą lekcję PRL‑owskiego designu.
- Replika kogi „Elżbieta” – kopia średniowiecznego statku handlowego zacumowana przy bulwarze Zygmunta Augusta służy jako mini‑muzeum żeglugi.
- Wieża widokowa na Górze Chrobrego (110 m n.p.m.) – panorama na Zalew i Mierzeję. Przy dobrej widoczności widać latarnię morską w Krynicy.
- Śluza Michałowo – XIX‑wieczny obiekt na skraju Żuław, gdzie rzeka Elbląg styka się z systemem kanałów odwadniających poldery.
Lokalna scena gastronomiczna
- Fyrtel Rybny – smażony sandacz lub dorsz z frytkami z batata, serwowany prosto z okienka na bulwarze.
- Karmuszka – gęsta warmińska zupa z grochu, żeberek i wędzonej śliwki.
- Ryba po menonicku – szczupak duszony w piwie, dawny specjał olęderskich osadników.
- Kołacz piwny – korzenne ciasto z porterem z tutejszego browaru.
- Nalewka Abisynka – ziołowo‑anyżowy likier produkowany od XIX w.
Wydarzenia, które warto uwzględnić, planując wizytę
- Maj – Flisak Fest
Sezon turystyczny otwiera majowy Flisak Fest. Przez kilka dni rzeka Elbląg zapełnia się kajakami, łodziami wiosłowymi i tradycyjnymi barkami, które ruszają w efektowny spływ aż do Zalewu. Na nadbrzeżnych scenach brzmią szanty, a w namiotach rzemieślników można kupić ręcznie wiązane liny, marynistyczne gadżety i pierwszą w roku wędzoną rybę. - Czerwiec – Dni Elbląga
W czerwcu miasto świętuje swoje urodziny. Ulice wypełniają parady historyczne, a muzea i galerie przedłużają godziny otwarcia, często za symboliczną złotówkę. Wieczorami warto zajrzeć na Stare Miasto, bo wtedy na plenerowych scenach grają lokalne zespoły, a z okien kamienic słychać gwar gości siedzących w ogródkach. - Lipiec – Elbląskie Noce
Środek wakacji należy do festiwalu „Elbląskie Noce”. W leśnym amfiteatrze Bażantarni spotykają się miłośnicy piosenki literackiej, aktorskiej i poetyckiej. Leżaki rozstawione na trawie, dyskretne światło sceny i głosy artystów znanych z Piwnicy pod Baranami tworzą klimat, którego nie da się podrobić w miejskiej sali koncertowej. - Sierpień – Bieg Piekarczyka
To największe sportowe święto Elbląga. Uczestnicy mają do pokonania dziesięć kilometrów ulicami starówki, a kibicuje im – dosłownie – pół miasta. Start i meta usytuowane są przy Bramie Targowej, więc nawet jeśli nie planujecie biec, warto przyjść i poczuć pozytywną energię wydarzenia. - Wrzesień – Święto Chleba
Pierwszy weekend września starówka zamienia się w ogromny jarmark. Piekarze z całych Żuław sprzedają bochny na naturalnym zakwasie, rzemieślnicy kuszą swoimi wyrobami, a w powietrzu unosi się zapach świeżo prażonych ziaren kawy. Obok stoisk kulinarnych swoje wyroby prezentują kowale, bednarze i garncarze, dzięki czemu impreza jest żywą lekcją dawnego rzemiosła. - Grudzień – Jarmark Bożonarodzeniowy
Zimą Elbląg rozświetla się świątecznymi dekoracjami. W drewnianych budkach ustawionych przy katedrze i ratuszu kupicie ręcznie robione bombki, grzane wino z korzennymi przyprawami i pierniczki w kształcie pochylni kanałowej. Po zmroku starówka mieni się tysiącami lampek, a z wieży katedralnej płyną kolędy odgrywane na carillonie.
Noclegi i praktyczne porady
Baza noclegowa
Elbląg dysponuje pełnym przekrojem bazy noclegowej. W samym sercu starówki funkcjonuje kilka niewielkich hoteli butikowych urządzonych w odrestaurowanych spichlerzach – oferują one przytulne pokoje, często z widokiem na katedrę i nabrzeże rzeki. Podróżujący z ograniczonym budżetem mogą wybrać hostele mieszczące się w gmachach z lat 50. i 60.; standard jest prosty, ale lokalizacja tuż przy starym mieście pozwala zwiedzać bez korzystania z transportu. Jeśli natomiast wolicie ciszę żuławskich pól, warto rozejrzeć się za gospodarstwami agroturystycznymi oddalonymi o kilkanaście kilometrów od centrum. Poza noclegiem oferują one śniadania z lokalnych produktów i często dodatkowe atrakcje – od wypożyczenia roweru po krótki rejs łódką po starorzeczu Nogatu.
Transport
Tramwaje 1‑4 obsługują większość atrakcji; bilety kupujemy w automatach (3,60 zł). Strefa parkowania na starówce płatna 9‑17 (weekendy bezpłatne). Ścieżki rowerowe prowadzą od bulwaru aż na Wysoczyznę i dalej do Kadyn. System rowerów miejskich startuje na wiosnę.
Bezpieczeństwo
Centrum jest monitorowane, a bulwar dobrze oświetlony. Zimą część chodników bywa śliska – warto mieć buty z głębszym bieżnikiem.
Okolice Elbląga
- Frombork (30 km) – kopernikańska katedra na wzgórzu i planetarium.
- Kadyny (22 km) – letnia rezydencja cesarza Wilhelma II, plaża z klifem dębowym.
- Mosty w Stańczykach (90 km) – najwyższe wiadukty kolejowe w Polsce, idealne na jednodniowy wypad.
- Żuławska Kolej Dojazdowa – wąskotorówka kursująca z Nowego Dworu do Stegny. Po drodze mijamy pola lawendowe w Mokrym Dworze.
Elbląg to jedyne w swoim rodzaju połączenie portu nad Zalewem Wiślanym, sieci kanałów, pagórkowatej Wysoczyzny Elbląskiej i płaskich, uprawnych Żuław. W centrum znajdziecie gotyckie portale, tuż obok nich odnowione spichlerze z kawiarniami, a kawałek dalej – murale przypominające przemysłową przeszłość miasta. Kanał Elbląski z pochylniami pokazuje, jak pomysłowi potrafili być XIX‑wieczni inżynierowie: statki naprawdę przetaczają się tam po trawie. Zwiedzanie warto rozłożyć na spokojne godziny: o świcie zobaczycie charakterystyczne mgły nad rzeką, a wieczorem często traficie na koncert w katedrze lub Galerii EL. Przyjeżdżajcie do Elbląga, bo naprawdę warto!
