Włodawa to niewielkie, lecz niezwykle urokliwe miasto położone w województwie lubelskim, na samym wschodzie kraju, tuż przy granicy z Białorusią. Miejsce to, choć może nie tak popularne wśród masowej turystyki jak Lublin czy Kazimierz Dolny, kryje w sobie niezwykłą atmosferę pogranicza kultur i religii. Przez wiele stuleci na tych terenach współistniały różne społeczności – polska, żydowska, ruska (później ukraińska) – pozostawiając po sobie nie tylko zabytki architektury, ale i tradycje, które wciąż można odkrywać podczas spacerów po włodawskich uliczkach.
Rys historyczny i położenie
Włodawa leży na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim, pomiędzy malowniczymi lasami Polesia i rzeką Bug, która stanowi tutaj granicę Polski z Białorusią. Położenie to nie jest przypadkowe: od wieków Włodawa była miejscem krzyżowania się szlaków handlowych i kulturowych, a także punktem kontaktu pomiędzy Wschodem a Zachodem.
Pierwsze wzmianki o Włodawie sięgają XV wieku, choć oczywiście samo osadnictwo nad Bugiem jest dużo starsze. Prawa miejskie Włodawa uzyskała w XVI wieku, co zapoczątkowało jej rozwój gospodarczy. Przez długie lata miasto należało do różnych rodów szlacheckich (m.in. Leszczyńskich, Flemmingów czy Pociejów), które odciskały swoje piętno na architekturze i układzie urbanistycznym. Wielu turystów przybywających tu po raz pierwszy zaskakuje fakt, że mimo stosunkowo niewielkich rozmiarów, Włodawa może poszczycić się kilkoma cennymi obiektami sakralnymi i świeckimi, będącymi świadectwem jej dawnej świetności.
Wielokulturowy charakter Włodawy widać na każdym kroku. Jeszcze przed II wojną światową mieszkała tu liczna społeczność żydowska, która pozostawiła po sobie wyjątkowy zespół synagog. W mieście działali również wyznawcy obrządku prawosławnego, a katolicy tworzyli odrębną społeczność. Ta różnorodność przetrwała w postaci zabytków, zwyczajów i legend, wciąż żywych w pamięci mieszkańców.
Dziś Włodawa to spokojne miasteczko, które stawia na turystykę historyczną i przyrodniczą. Dzięki niedalekiej odległości od Poleskiego Parku Narodowego, licznym szlakom pieszym i rowerowym oraz bliskości Jeziora Białego, przyciąga gości szukających zarówno kulturalnych doznań, jak i wypoczynku na łonie natury.
Jak dotrzeć do Włodawy?
Choć Włodawa nie jest położona przy głównych trasach szybkiego ruchu, można się tu dostać w łatwy sposób na kilka sposobów:
Samochodem:
Z Lublina należy jechać drogą wojewódzką nr 812 przez Łęczną i dalej w kierunku miasta Urszulin. Stamtąd prosto do Włodawy. Przejazd zajmuje zazwyczaj około 2 godzin, w zależności od natężenia ruchu.
Z Warszawy – najpierw warto pokonać trasę do Lublina (ok. 170 km drogami szybkiego ruchu S17), a następnie kontynuować podróż w stronę Włodawy. Łącznie może to zająć około 3-4 godzin.
Autobusem:
Z Lublina autobusy kursują bezpośrednio do Włodawy (również prywatne linie). Podróż trwa około 2–2,5 godziny.
Jadąc z Warszawy trzeba się przesiąść w Lublinie lub Chełmie.
Pociągiem:
Niestety, bezpośrednie połączenia kolejowe do Włodawy są ograniczone. Można dojechać do stacji Chełm lub Łuków, a następnie kontynuować podróż autobusem.
Samochodem lub autobusem z Białej Podlaskiej:
Włodawa znajduje się ok. 50 km na południowy wschód od Białej Podlaskiej, a droga wiedzie wzdłuż malowniczych terenów leśnych. Podróż może być przyjemnym urozmaiceniem dla osób, które już zwiedziły Białą Podlaską i chcą zobaczyć „więcej” wschodniej Polski.
Co warto zobaczyć? Główne atrakcje turystyczne
1) Zespół Synagogalny we Włodawie
Najbardziej charakterystycznym punktem na mapie zabytków Włodawy jest Zespół Synagogalny, w którego skład wchodzą:
· Wielka Synagoga (tzw. synagoga barokowa),
· Mała Synagoga (Beit Midrasz),
· Dom Pokahalny (obecnie siedziba muzeum i administracji).
Wielka Synagoga powstała w XVIII wieku, a jej monumentalna bryła do dziś robi wrażenie na zwiedzających. Wewnątrz zachowały się oryginalne polichromie oraz elementy wyposażenia, takie jak aron ha-kodesz (szafa ołtarzowa do przechowywania Tory). Spacerując po wysokich salach, trudno nie odczuć ducha przeszłości i wspomnienia o bogatym życiu religijnym, które kwitło w tym miejscu przed laty.
Obecnie w obiektach synagogalnych mieści się Muzeum – Zespół Synagogalny we Włodawie, prezentujące wystawy stałe i czasowe związane z historią i kulturą żydowską na tych terenach. Można tu dowiedzieć się więcej o znaczeniu poszczególnych elementów liturgii, tradycyjnych obrzędach czy zwyczajach kulinarnych. Muzeum organizuje również warsztaty i wydarzenia kulturalne (m.in. koncerty, spotkania z potomkami dawnych mieszkańców Włodawy), co dodatkowo wzbogaca wizytę o wymiar edukacyjny i emocjonalny.
2) Kościół św. Ludwika
To piękna, barokowa świątynia, której początki sięgają XVII wieku, kiedy we Włodawie osiedlili się paulini. Warto zwrócić uwagę na efektowną fasadę i okazałe wnętrze z bogatymi sztukateriami oraz ołtarzami bocznymi. Kościół św. Ludwika jest nie tylko miejscem kultu katolickiego – stanowi także ważny punkt na kulturalnej mapie miasta.
W okolicach kościoła, tuż obok dawnych zabudowań klasztornych, często odbywają się kameralne koncerty muzyki poważnej, chóralnej czy organowej. Architektura barokowa i kunsztownie zdobione wnętrze nadają im niepowtarzalny klimat. Jeśli planujesz wizytę, warto sprawdzić, czy akurat nie ma w harmonogramie takiego wydarzenia – możliwość wysłuchania koncertu w barokowych murach pozostawia niezapomniane wrażenia.
3) Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Włodawa jest miastem wielokulturowym także z powodu obecności społeczności prawosławnej. Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny to ważny świadek tej tradycji. Jej charakterystyczna bryła ze złoconymi kopułami góruje nad okolicą, przypominając o bogatej historii religijnej miasta.
Wnętrze cerkwi jest pełne przepięknych ikon, nierzadko zdobionych złotem i srebrem. Warto zwrócić uwagę na ikonostas – przegrodę ołtarzową, będącą artystycznym majstersztykiem, nawiązującym do wschodniej tradycji prawosławnej. Nawet jeśli ktoś nie planuje brać udziału w nabożeństwie, dobrze jest zajrzeć do środka i zobaczyć tę harmonijną kompozycję barw, światła i religijnych symboli.
4) Festiwal Trzech Kultur
Jednym z największych atutów Włodawy jest jej dziedzictwo wielokulturowe. W celu propagowania tolerancji, historii i tradycji organizowany jest coroczny Festiwal Trzech Kultur. Podczas tego wydarzenia odbywają się koncerty, spektakle teatralne, warsztaty artystyczne i spotkania poświęcone różnym przejawom dziedzictwa polskiego, żydowskiego i prawosławnego (ruskiego/ukraińskiego).
Festiwal przyciąga gości z całej Polski i z zagranicy, którzy mogą zasmakować tradycyjnej kuchni trzech narodowości, posłuchać muzyki klezmerskiej, cerkiewnych chórów czy zobaczyć rekonstrukcje dawnych obrzędów. To także świetna okazja, by zapoznać się z historią Włodawy.
Okuninka i Jezioro Białe – letnie serce regionu
Choć w samym mieście Włodawa nie brakuje atrakcji, jednym z największych magnesów w okolicy jest Okuninka – niewielka miejscowość wypoczynkowa położona zaledwie kilka kilometrów od Włodawy, tuż nad brzegiem malowniczego Jeziora Białego.
· Czysta woda – jezioro Białe słynie z wyjątkowej przezroczystości wody i długich piaszczystych plaż. W sezonie letnim przyciąga tłumy wczasowiczów spragnionych kąpieli i opalania.
· Sporty wodne – na jeziorze można uprawiać żeglarstwo, windsurfing, kajakarstwo, a nawet nurkowanie – dno zbiornika potrafi zaskoczyć amatorów podwodnych przygód.
· Życie nocne – w szczycie sezonu letniego Okuninka zamienia się w tętniącą życiem imprezownię pod chmurką. Liczne bary, kluby i restauracje zapewniają rozrywkę do późnych godzin nocnych.
· Atrakcje rodzinne – dla rodzin z dziećmi przygotowano place zabaw, wypożyczalnie rowerków wodnych oraz liczne kramy z pamiątkami. Można wybrać się na rejs statkiem po jeziorze albo skorzystać z ofert lokalnych organizatorów wycieczek przyrodniczych.
Jeśli planujesz przyjazd w pełni sezonu, warto wcześniej zarezerwować nocleg w Okunince – liczba miejsc bywa mocno ograniczona, zwłaszcza w słoneczne weekendy.
Miejsca mniej znane – sekrety Włodawy i okolic
Park Miejski nad Włodawką
Chociaż nie jest to wielki kompleks rekreacyjny, Park Miejski położony przy rzece Włodawce może zachwycić spokojem i pięknem starych drzew. W upalne dni przyjemnie skryć się tu w cieniu, pospacerować ścieżkami, a może nawet zorganizować niewielki piknik. Mieszkańcy przychodzą tu na rodzinne spacery lub po prostu odpocząć od zgiełku.
Bug – rzeka graniczna pełna tajemnic
Rzeka Bug wyznaczająca polsko-białoruską granicę to prawdziwy raj dla wędkarzy i amatorów spływów kajakowych. Ze względu na przygraniczny charakter, Bug zachował swój dziki, nieuregulowany nurt, co czyni go atrakcyjnym przyrodniczo i krajobrazowo. Czasem można spotkać tu rzadkie ptactwo wodne, sarny czy bobry. Jeśli masz ochotę na nieco dzikiej przygody – spływ kajakowy Bugiem na trasie Włodawa–Jabłeczna lub Włodawa–Kodeń pozostawi niezapomniane wrażenia.
Sobibór i śladami historii II wojny światowej
Miłośnikom historii najnowszej polecam wizytę w Sobiborze, położonym około 12 km na południowy wschód od Włodawy. W czasie II wojny światowej Niemcy utworzyli tu obóz zagłady, w którym zginęło tysiące Żydów z Polski i innych krajów Europy. Obecnie znajduje się tu muzeum i miejsce pamięci, upamiętniające ofiary Holokaustu. Wizyta w Sobiborze to trudne doświadczenie, lecz ważne, by poznać ten rozdział historii i oddać hołd ofiarom.
Kulinarne odkrycia – czego spróbować we Włodawie?
Włodawa, podobnie jak i cały region Lubelszczyzny, może poszczycić się wyśmienitą kuchnią, łączącą wpływy polskie, żydowskie i wschodniosłowiańskie. Podczas pobytu warto poszukać lokalnych restauracji czy barów mlecznych, gdzie w menu znaleźć można m.in.:
· Pierogi z farszem ruskim lub z kaszą gryczaną – w tej części Polski podaje się je często okraszone skwarkami z cebulą;
· Kulebiak – drożdżowy placek nadziewany kapustą i grzybami, popularny też na Podlasiu i Polesiu;
· Cebularze – choć kojarzone głównie z Lublinem, tu również można trafić na świeżo wypieczone cebularze z makiem i cebulką;
· Babka ziemniaczana – w wielu lokalach w okolicy Włodawy podawana z sosem grzybowym lub kwaśną śmietaną;
· Dania rybne – w miejscowościach nad Bugiem i przy Jeziorze Białym można spróbować świeżej ryby, np. smażonego sandacza czy okonia.
W centrum Włodawy znajdziesz kilka niewielkich knajpek i kawiarni, które oferują domowe ciasta oraz tradycyjne wschodnie nalewki. W sezonie letnim miejscowi polecają również stoiska z lodami rzemieślniczymi, które umilają spacer po starówce.
Wydarzenia i imprezy kulturalne
· Festiwal Trzech Kultur – wspomniany wcześniej, sztandarowy punkt w kalendarzu kulturalnym Włodawy;
· Kiermasze i jarmarki – kilka razy w roku organizowane są jarmarki z rękodziełem, potrawami regionalnymi i występami lokalnych zespołów ludowych. W klimatycznej scenerii starego miasta można zdobyć ciekawe pamiątki;
· Koncerty plenerowe – latem przy Wielkiej Synagodze, a czasem także nad brzegiem Bugu, odbywają się koncerty muzyki folkowej, klezmerskiej czy klasycznej;
· Włodawski Dom Kultury organizuje liczne wydarzenia (wernisaże, projekcje filmowe, spektakle teatralne), o których informacje można znaleźć na oficjalnej stronie miasta lub w mediach społecznościowych. Przy odrobinie szczęścia uda ci się uczestniczyć w mniej formalnym spotkaniu z miejscowymi pasjonatami historii i sztuki, którzy chętnie dzielą się opowieściami o dawnych mieszkańcach Włodawy.
Noclegi i praktyczne porady
Gdzie się zatrzymać?
Włodawa: Znajdziesz tutaj pensjonaty, niewielkie hotele i apartamenty w centrum miasta. Część z nich mieści się w odrestaurowanych kamienicach, co pozwala zanurzyć się w historycznym klimacie.
Okuninka: Jeśli zależy ci na wypadach nad Jezioro Białe i imprezach do późna, noclegi w Okunince mogą być strzałem w dziesiątkę. Baza noclegowa jest bogata: od pól namiotowych, przez domki letniskowe, aż po hotele i ośrodki wczasowe.
Agroturystyka: W okolicznych wsiach znajdziesz oferty agroturystyczne, często położone w malowniczym otoczeniu pól, lasów i łąk. Polecam to rozwiązanie osobom szukającym ciszy i bliskiego kontaktu z przyrodą.
Jak się poruszać?
Komunikacja miejska: W samej Włodawie nie funkcjonuje komunikacja miejska. Działają za to powiatowe przewozy pasażerskie.
Taksówki: Dostępne głównie w centrum miasta, przy dworcu autobusowym czy w okolicach rynku.
Rower: Teren w większości jest dość płaski, a okolice obfitują w ścieżki rowerowe. Rower to idealny sposób na odkrywanie uroków okolic Bugu czy też terenów Poleskiego Parku Narodowego.
Bezpieczeństwo
Włodawa to spokojne i bezpieczne miasto. Jednak jak wszędzie, warto zachować podstawową ostrożność: nie zostawiać cennych przedmiotów w samochodzie na widoku, pilnować dokumentów i pieniędzy podczas dużych imprez czy festiwali.
Okolice Włodawy – co jeszcze warto zobaczyć?
Poleski Park Narodowy: Położony niedaleko Park, to raj dla miłośników przyrody. Znajdują się tu bagna, torfowiska, stawy zamieszkiwane przez rzadko spotykane ptactwo (m.in. żurawie, bociany czarne, bataliony). Przez park prowadzi kilka ścieżek dydaktycznych, np. „Dąb Dominik” czy „Perehod”.
Stare Załucze: Tu zlokalizowana jest siedziba dyrekcji Poleskiego PN oraz Ośrodek Dydaktyczno-Administracyjny, gdzie można zobaczyć ekspozycje o miejscowej faunie i florze.
Różanka: Miejscowość nad Bugiem, skrywająca pozostałości zespołu pałacowo-parkowego hrabiów Zamoyskich. Chociaż ruiny nie są szeroko znane, dla koneserów historii i urbanistyki będą ciekawym celem wyprawy.
Dlaczego warto odwiedzić Włodawę?
Włodawa to miejsce, w którym przeszłość spotyka się z teraźniejszością, a wielokulturowe dziedzictwo widoczne jest na każdym kroku. Spacery po zabytkowym centrum, wizyta w Zespole Synagogalnym, kościele św. Ludwika czy cerkwi otwierają oczy na historię i duchowość tych ziem. Festiwal Trzech Kultur uświadamia, jak różnorodna i bogata może być tradycja małego miasta na kresach wschodnich.
Włodawa to idealna baza wypadowa na łono natury: spływy Bugiem, wyprawy rowerowe do Poleskiego Parku Narodowego czy wypoczynek nad Jeziorem Białym w Okunince zachwycą amatorów aktywnego spędzania czasu.
Warto też podkreślić przyjazną atmosferę, gościnność mieszkańców i brak masowej turystyki, co w obecnych czasach może stanowić niemały atut. Włodawa i Okuninka zapewniają mix atrakcji, który zadowoli zarówno tych szukających ucieczki od wielkomiejskiego zgiełku, jak i osoby spragnione poznawania wielowiekowej historii polskich kresów.
