Łomża to miasto, które nierzadko pozostaje w cieniu bardziej znanych turystycznie ośrodków Polski. Leży w województwie podlaskim, na malowniczym terenie w pobliżu rzeki Narwi, i – podobnie jak wiele innych miejscowości w północno-wschodniej części kraju – skrywa ogromny potencjał kulturalny, historyczny oraz przyrodniczy. Ukształtowanie terenu, zbliżone do podmokłych obszarów Doliny Narwi, przyciąga nie tylko miłośników natury, ale też historyków i amatorów spokojniejszych wędrówek, w których rytm wyznaczają wodne nurty i dawne tradycje pogranicza.
Rys historyczny i położenie
Łomża znajduje się około 150 km na północny wschód od Warszawy. Jako jedno z najstarszych miast regionu może poszczycić się bogatą historią, sięgającą początków średniowiecza. Pierwotnie osada mieściła się w okolicach Starej Łomży, gdzie do dzisiaj można natknąć się na ślady grodziska. Prawa miejskie zostały nadane Łomży już w 1418 roku, co uczyniło ją istotnym ośrodkiem handlowym i administracyjnym dla tej części Mazowsza.
Przez wieki miasto rozwijało się pod względem gospodarczym, dzięki położeniu przy rzece Narwi i szlakach kupieckich łączących Mazowsze z Litwą. Tereny te przez długi czas były swoistym pograniczem, gdzie stykały się wpływy różnych kultur. W czasach rozbiorów, Łomża trafiała pod wpływ cesarstwa rosyjskiego, co nadal pozostaje widoczne w niektórych fragmentach zabudowy z przełomu XIX i XX wieku.
Dziś Łomża to miasto powiatowe, liczące niespełna 60 tysięcy mieszkańców, cenione za spokój, otoczenie przyrody i dobrze zachowane dziedzictwo historyczne. W niedalekiej odległości znajduje się Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi – unikalny obszar, w którym można dostrzec uroki tutejszych łąk, bagien i rozlewisk.
Jak dotrzeć do Łomży?
- Samochodem:
- Z Warszawy najprościej wybrać drogę ekspresową S8 w kierunku Białegostoku, a następnie zjechać na drogę krajową nr 61 w okolicach Ostrowi Mazowieckiej. Do pokonania jest ok. 150 km, co zwykle zajmuje 2–2,5 godziny, w zależności od natężenia ruchu.
- Z Białegostoku prowadzi droga nr 8 (w stronę Warszawy) i dalej droga nr 61. Odległość wynosi około 80 km – można ją przebyć w ok. 1,5 godziny.
- Alternatywnie można jechać z Olsztyna drogą wojewódzką nr 645, przejeżdżając przez malownicze tereny północnego Mazowsza.
- Autobusem:
- Bezpośrednie połączenia z Warszawy, Białegostoku i wielu innych miejscowości w regionie – zarówno PKS, jak i prywatni przewoźnicy. Dla osób niezmotoryzowanych to często najprostsza i dość wygodna opcja.
- Pociągiem:
- Niestety, Łomża nie jest obecnie obsługiwana przez pociągi pasażerskie. Przewozy pasażerskie zostały zawieszone w 1993 roku. Aktualnie w Łomży odbywa się wyłącznie ruch towarowy.
Z praktyki wiem, że najwygodniejsza bywa podróż własnym samochodem z Warszawy lub Białegostoku – droga jest malownicza, a na trasie łatwo znaleźć miejsce na krótki postój. Warto też rozejrzeć się za lokalnymi przystankami gastronomicznymi, gdzie można zjeść świeże, wręcz domowe posiłki.
Co warto zobaczyć? Główne atrakcje turystyczne
Katedra św. Michała Archanioła
Najważniejszy zabytek sakralny miasta – Katedra św. Michała Archanioła – dumnie wznosi się w centrum, przypominając o dawnych dziejach i randze religijnej Łomży. Kościół ten powstał w XV wieku, lecz obecny wygląd zawdzięcza przebudowom, zwłaszcza w okresie renesansu i baroku. Wewnątrz można podziwiać bogato zdobione ołtarze i polichromie, a także nagrobek renesansowy wykonany przez Bernardino Zanobiego de Gianotis.
Na szczególną uwagę zasługują liczne detale architektoniczne, w tym surowe, gotyckie sklepienia i portal, którym wchodzi się do świątyni. Katedra jest także siedzibą diecezji łomżyńskiej, co świadczy o nieustającym znaczeniu religijnym tego miejsca. Dla miłośników muzyki organowej organizowane są tu co jakiś czas koncerty, podczas których majestatyczne brzmienie organów wypełnia wnętrze świątyni niezwykłą atmosferą.
Stary Rynek i Ratusz
Choć nie tak rozległy jak w innych historycznych miastach Polski, Stary Rynek w Łomży stanowi atrakcyjne miejsce na spacer i spędzenie chwili przy filiżance kawy. Znajdziemy tu kilka zabytkowych kamienic i Ratusz z XIX wieku, który, mimo że pozbawiony rozbudowanych ornamentów, harmonijnie wpisuje się w okoliczną architekturę. W sezonie letnim na Rynku często odbywają się koncerty i wydarzenia plenerowe, przyciągające mieszkańców i turystów.
Wąskie uliczki w okolicach Starego Rynku tworzą urokliwą, spokojną przestrzeń, w której można poczuć atmosferę dawnej Łomży. W niektórych miejscach zachowały się fragmenty bruków i przedwojennej zabudowy, co nadaje tym zaułkom specyficzny, historyczny klimat.
Miejskie fortyfikacje i miejsca obronne
W przeciwieństwie do wielu starych miast, Łomża nie szczyci się potężnymi murami obronnymi czy wielkimi twierdzami. Wciąż jednak można znaleźć tutaj pozostałości dawnych grodzisk i umocnień sięgających średniowiecza. Szczególnie w okolicach Starej Łomży – jednej z pierwotnych siedzib – przetrwały ślady wałów ziemnych. Spacerując tymi terenami, można wyobrazić sobie, jak wyglądało życie lokalnej społeczności przed wiekami, gdy Narew stanowiła główną linię obrony.
Dla fascynatów historii militarnej interesującym miejscem będzie także odwiedzenie zbioru schronów i umocnień z czasów II wojny światowej, rozsianych w lasach oraz na peryferiach miasta. Te nieco zapomniane obiekty przypominają o trudnych momentach w dziejach regionu.
Muzeum Północno-Mazowieckie
Aby zgłębić historię i kulturę okolic Łomży, warto wybrać się do Muzeum Północno-Mazowieckiego, mieszczącego się w starej kamienicy przy ul. Długiej. Placówka prezentuje wystawy dotyczące zarówno tradycji lokalnych, jak i archeologii, etnografii oraz sztuki tego regionu. Szczególny nacisk kładzie się tu na dorobek kulturowy północnego Mazowsza – od rękodzieła ludowego, strojów, przez dawne instrumenty muzyczne, aż po ekspozycje związane z historią polskich ziem w okresie zaborów.
Ciekawostką jest fakt, że muzeum cyklicznie organizuje warsztaty rękodzielnicze, na których można nauczyć się np. tradycyjnego hafciarstwa lub pisania ikon. W sezonie letnim i jesiennym część zajęć bywa prowadzona na wolnym powietrzu, co daje okazję, by z jeszcze większą bliskością doświadczyć klimatu dawnych rzemiosł.
Mało znane atrakcje i ciekawostki
Łomżyński Browar i piwna tradycja
Współcześni turyści często kojarzą Łomżę z popularnym browarem, który od lat produkuje jedno z najchętniej spożywanych piw regionalnych w Polsce. Tradycje browarnicze w mieście sięgają XIX wieku, a tutejsze zakłady zlokalizowane są w pobliżu Narwi, co dawniej ułatwiało pozyskiwanie wody do produkcji.
Choć zwiedzanie samego browaru nie zawsze jest dostępne dla turystów (w zależności od harmonogramu i wprowadzonych regulacji), można wybrać się do pobliskich lokali, w których serwuje się świeże piwo prosto z tanku. Znajdziecie tam szeroki wybór różnych wariantów, od jasnych i ciemnych lagerów po piwa sezonowe. Mieszkańcy podkreślają, że to właśnie smak wody z okolic Łomży sprawia, iż piwo ma ten unikatowy, lubiany w całym kraju aromat.
Bulwary nad Narwią
Narwiańska dolina w okolicach Łomży to prawdziwy raj dla miłośników przyrody i spokojnych spacerów. Bulwary nad Narwią, rozciągające się wzdłuż rzeki, umożliwiają cieszenie się widokiem na rozległe łąki i bagna, a także obserwowanie różnorodnych gatunków ptaków. Szczególnie pięknie jest tu o wschodzie i zachodzie słońca, gdy miękkie światło podkreśla zieleń roślinności i błękit wody.
Co ciekawe, bulwary są miejscem, gdzie odbywają się różnego rodzaju imprezy plenerowe – od pikników rodzinnych, przez koncerty, aż po zawody wędkarskie. W ciepłe dni zawsze spotkamy tu spacerowiczów, rowerzystów i biegaczy, a zimą okolica nierzadko zamienia się w ciche, lekko śnieżne krajobrazy, w których można rozkoszować się ciszą i spokojem.
Rezerwat „Rycerski Kierz”
Dla osób szukających kontaktu z naturą, ale w nieco innej formie, polecam wyprawę do rezerwatu „Rycerski Kierz”, położonego kilka kilometrów od centrum Łomży. To obszar chroniony, w którym występują wyjątkowe gatunki roślin i zwierząt charakterystyczne dla dolin rzecznych i lasów łęgowych. Spacer wytyczonymi ścieżkami pozwala nasycić się widokami na rozlewiska Narwi, a przy odrobinie szczęścia może uda się dostrzec rzadkie ptactwo wodne lub dzikie ssaki, takie jak sarny czy zające.
Wiosną i latem „Rycerski Kierz” zachwyca bogactwem kolorów i dźwięków natury, natomiast jesienią przyciąga pięknem złocistych liści drzew i mgieł, które osiadają w dolinach.
Lokalna „scena” gastronomiczna
Choć Łomża nie jest jeszcze tak znana ze swojej „oferty kulinarnej”, jak większe miasta Podlasia czy Mazowsza, coraz częściej przyciąga nowych szefów kuchni i przedsiębiorców otwierających tu lokale inspirowane zarówno kuchnią tradycyjną, jak i nowoczesną:
- Kuchnia regionalna: W Łomży i okolicach nie brakuje miejsc, gdzie można spróbować dań opartych na lokalnych przepisach. Szczególnie polecam potrawy z ziemniaków: placki ziemniaczane, babka ziemniaczana czy kiszka. Warto również rozejrzeć się za daniem zwanym rejbak, regionalną odmianą babki ziemniaczanej, często pieczonej z dodatkiem boczku i cebuli.
- Ryby z Narwi: Okolice rzeki sprzyjają połowom ryb słodkowodnych. W niektórych restauracjach czy w sezonowych smażalniach można trafić na świeżą rybę (szczupaka, okonia, lina) prosto z wód Narwi.
- Nowe restauracje i kawiarnie: W centrum miasta, zwłaszcza w okolicach Starego Rynku i na głównych ulicach handlowych, pojawiają się nowe miejsca serwujące kuchnię fusion, wegetariańską lub dania międzynarodowe. To świetna opcja dla tych, którzy szukają czegoś bardziej oryginalnego niż tradycyjne smaki.
Wydarzenia i imprezy kulturalne
- Dni Łomży: Coroczne święto miasta, odbywające się zazwyczaj w okolicach końca maja lub początku czerwca. Z tej okazji organizowane są koncerty, występy artystyczne, jarmarki z rękodziełem i pokazy. To świetna okazja, by poczuć lokalną atmosferę i poznać mieszkańców.
- Festiwal Muzyczny im. Jana Pawła II: Przyciąga miłośników muzyki chóralnej i klasycznej. Często koncerty odbywają się w Katedrze lub innych zabytkowych kościołach, co dodaje wydarzeniom szczególnego uroku.
- Łomżyńska Jesień Kulturalna: Seria imprez jesienią, w ramach której odbywają się spektakle teatralne, wystawy w Muzeum Północno-Mazowieckim, a także przeglądy filmowe. Lokalni twórcy mają wtedy szansę zaprezentować swoje prace szerszej publiczności.
- Imprezy sportowe: Region jest znany z zamiłowania do piłki nożnej i sportów wodnych. W trakcie sezonu wiosenno-letniego często organizowane są zawody kajakarskie czy żeglarskie na Narwi, a w samym mieście – biegi uliczne przyciągające amatorów aktywnego wypoczynku.
Warto przed przyjazdem przejrzeć lokalne strony internetowe czy media społecznościowe, aby dowiedzieć się, co aktualnie dzieje się w Łomży. Dzięki temu można trafić na wyjątkowe wydarzenia, które wzbogacą pobyt o niezapomniane przeżycia.
Noclegi i praktyczne porady
Baza noclegowa
Łomża oferuje różnorodne opcje noclegowe – od hoteli o naprawdę przyzwoitym standardzie w centrum miasta, przez niewielkie pensjonaty w spokojniejszych dzielnicach, aż po agroturystykę w okolicach doliny Narwi. Wybierając nocleg w sercu miasta, zyskacie łatwy dostęp do najważniejszych atrakcji i restauracji. Z kolei pokoje gościnne na przedmieściach bądź we wsiach otaczających Łomżę to idealna propozycja dla osób ceniących ciszę oraz bliskość przyrody.
Komunikacja i transport
- Komunikacja miejska: W Łomży działa kilka linii autobusowych, które łączą centrum z peryferiami. Choć rozkłady bywają ograniczone, szczególnie w weekendy, to mimo wszystko sprawdzają się jako środek przemieszczania się w obrębie miasta.
- Taksówki: Bez problemu zamówimy je przez telefon, a postój taksówek znajduje się w okolicy rynku oraz dworców. Wieczorami trzeba jednak liczyć się z nieco mniejszą dostępnością kierowców.
- Rower: Miasto rozwija infrastrukturę rowerową – są tu ścieżki prowadzące wzdłuż Narwi, a także kilka wypożyczalni rowerów miejskich. To świetna opcja, by dotrzeć do bulwarów czy okolicznych terenów zielonych.
- Samochód: Dla osób zmotoryzowanych Łomża jest dość przyjazna – większość parkingów w centrum jest płatna tylko w wyznaczonych godzinach. Wieczorem i w weekendy parkowanie jest zazwyczaj darmowe.
Bezpieczeństwo i wskazówki
- Spacerując po bulwarach nad Narwią, warto zachować ostrożność, zwłaszcza jeśli wybieramy się tam po zmroku. Trasa jest na ogół bezpieczna, lecz, jak w każdym mieście, dobrze mieć oczy dookoła głowy.
- W okresie zimowym drogi lokalne mogą bywać zaśnieżone lub oblodzone. Jeśli planujecie przyjazd samochodem, warto zadbać o dobre wyposażenie zimowe i sprawdzić prognozę pogody.
- Informacja turystyczna: Główny punkt informacji turystycznej zlokalizowany jest w okolicach Starego Rynku. Można tam otrzymać darmowe mapy, foldery i wskazówki dotyczące lokalnych atrakcji.
Okolice Łomży – co jeszcze warto zobaczyć?
Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi
Prawdziwy skarb regionu, rozciągający się na południe i wschód od miasta. Obejmuje rozległe obszary łąk i bagien, przeciętych wijącą się Narwią. Dla miłośników przyrody to raj na ziemi – można tu uprawiać birdwatching, obserwować z bliska rozmaite gatunki ptaków (bociany, czaple, kormorany) i delektować się sielankowym pejzażem. Nie brakuje też ścieżek pieszych i rowerowych, dzięki którym eksploracja parku staje się łatwiejsza.
Drozdowo i dwór Lutosławskich
Niewielka miejscowość Drozdowo, oddalona o kilkanaście kilometrów od Łomży, słynie przede wszystkim z dworu Lutosławskich i przylegającego do niego parku. To tutaj urodził się wybitny polski kompozytor Witold Lutosławski. Obecnie w dworze mieści się Muzeum Przyrody, gdzie można podziwiać bogate kolekcje związane z fauną i florą północno-wschodniej Polski. Spacer po parku otaczającym dwór to okazja, by w ciszy przyjrzeć się starym drzewom i przypomnieć sobie, jak ważną rolę w życiu artystów odgrywała kojąca zieleń.
Wizna i słynna „Polska Termopile”
Jeśli interesuje Was historia wojen i bitew, warto wybrać się do miejscowości Wizna, położonej ok. 20 km na wschód od Łomży, gdzie w 1939 roku doszło do heroicznej obrony polskich żołnierzy pod dowództwem kapitana Władysława Raginisa. W niewielkim muzeum oraz na pobliskich stanowiskach bojowych można dowiedzieć się więcej o tej tragicznej, a zarazem pełnej odwagi karcie z dziejów kampanii wrześniowej, nazywanej niekiedy „Polskimi Termopilami”.
Ostrołęka, Nowogród i inne regionalne miejscowości
W zasięgu godziny jazdy samochodem od Łomży znajdują się też inne ciekawe miejsca:
- Ostrołęka: Miasto z bogatą historią, w którym z powodzeniem można spędzić cały dzień, zwiedzając m.in. Muzeum Kultury Kurpiowskiej i kościoły pamiętające czasy wcześniejszych wieków.
- Nowogród: Niewielka miejscowość słynąca z malowniczego skansenu kurpiowskiego oraz widoków na rzekę Narew. Skansen pozwala przenieść się w czasy, gdy region zamieszkiwali Kurpie, słynący z charakterystycznych strojów i rzemiosła.
Łomża – odkryj urok północnego Mazowsza!
Łomża to miasto, które – choć nierzadko omijane przez masową turystykę – skrywa w sobie wiele możliwości: od historycznych zabytków, poprzez kulturalne wydarzenia, aż po bogactwo przyrody w Dolinie Narwi. Dzięki mocnym związkom z regionem północnego Mazowsza i pograniczem Podlasia, miasto stanowi ciekawy tygiel kulturowy i krajobrazowy. Nowoczesne inwestycje przeplatają się tu z reliktami dawnych epok, zaś tętniące życiem bulwary nad Narwią kontrastują z zacisznymi zaułkami Starego Miasta.
Dla osób lubiących nieoczywiste kierunki podróży Łomża może okazać się świetnym wyborem. Sprawdzi się zarówno jako cel krótkiego weekendowego wypadu z Warszawy czy Białegostoku, jak i przystanek w dłuższej trasie przez Polskę północno-wschodnią.
